آگه نیوز/ محمد غفاری

امام حسین علیه السلام در میان شیعیان، مسلمانان و حتّى دیگر جوامع ، بیشتر با حادثه عاشورا ـ که درخشان ترین بخش زندگى ایشان است ـ ، شناخته شده است و اگر این بخش از زندگى ایشان با دیگر دوره هاى آن همراه گردد، شناخت کامل ترى به دست مى دهد. از این رو ، در این دانش نامه تمام مقاطع زندگى امام حسین علیه السلام بازگو می‌شود؛ هر چند حساسیت و بزرگى حادثه عاشورا ایجاب مى کرد که نسبت به آن مقطع ، بررسى علمى درخور انجام گیرد. مى توان تاریخ زندگى نورانى و افتخارآمیز حضرت ابا عبد اللّه الحسین علیه السلام را به پنج دوره تقسیم کرد: دوره اوّل، مقارن با حیات پیامبر صلى الله علیه و آله (۴ ـ ۱۱ق) ؛ دوره دوم، از رحلت پیامبر صلى الله علیه و آله تا پایان خلافت عثمان (۱۱ ـ ۳۵ق) ؛ دوره سوم، مقارن با خلافت امام على علیه السلام (۳۵ ـ ۴۰ق) ؛ دوره چهارم، از شهادت امام على علیه السلام تا هنگام مرگ معاویه و به قدرت رسیدن یزید (۴۰ ـ ۶۰ ق) ؛ و دوره پنجم، دوران قیام بر ضدّ حکومت یزید (۶۰ ـ ۶۱ق). بررسى ادوار پنجگانه زندگى امام حسین علیه السلام ، از حضور فعّال و تأثیرگذار ایشان در حوادث و رخدادهاى جامعه اسلامى خبر مى دهد ، چنان که بررسى سیره و سخنان بر جاى مانده از ایشان ـ که از حجم نسبتا بالایى برخوردارند و میراث علمى ایشان تلقّى مى گردند ـ نیز توجّه به پرورش اخلاقى و معنوى انسان ها را به نمایش مى گذارد. هر یک از دوران هاى تاریخ زندگى امام حسین علیه السلام ، ویژگى هاى قابل تأمّل و آموزنده اى دارد : یکى از مهم ترین ویژگى هاى دوره نخست ، پرورش یافتن در دامان پیامبر صلى الله علیه و آله و برخوردارى از تأثیرهاى عاطفى و معنوى پیامبر خداست . در دوره دوم ، انزواى سیاسى امام علیه السلام و روابطشان با خُلفا و نقش ایشان در حوادث مهمّ دوران جوانى شان (مانند : فتوحات اِفریقیّه و طبرستان و پیشگیرى از قتل عثمان) ، ویژگى هایى هستند که باید مورد بررسى قرار گیرند . ویژگى دوره سوم ، حضور ایشان در جنگ هاى جمل، صفّین و نهروان و نیز حضور فعّال در کنار پدر است. ویژگى دوره چهارم ، همراهى امام حسین علیه السلام با تصمیم گیرى هاى امام حسن علیه السلام در برخورد با معاویه و احترام گذاشتن کامل ایشان به برادر است . به علاوه ، اعتراض ها و موضع گیرى هایى در برابر حکومت معاویه از ایشان به چشم مى خورد که زمینه ساز حادثه عاشورا شمرده مى شوند . و سرانجام به دوره پنجم زندگى امام علیه السلام مى رسیم که هر چند از نظر زمانى ، نسبت به دیگر دوره ها، کوتاه تر است ؛ امّا مهم ترین، حسّاس ترین و افتخارآمیزترین فصل تاریخ زندگانى امام حسین علیه السلام است. نهضت حسینى ، اواخر ماه رجب سال ۶۰ هجرى ، با حرکت امام حسین علیه السلام از مدینه به طرف مکّه ، آغاز شد و با بازگشت اهل بیت ایشان به مدینه ، پایان گرفت . این دوره کوتاه ـ که کمتر از یک سال به طول انجامید ۱ ـ ، از نظر کمّیت ، بسیار کوتاه و زودگذر بود ؛ امّا از نظر کیفیت و آثارى که بر آن مترتّب شد ، بسیار مهم و جاوید و فراموش ناشدنى است. آنچه در این دوره کوتاه اتّفاق افتاد، نه تنها در تاریخ اسلام، بلکه در تاریخِ بشر، بى نظیر است.

دانش‌نامه امام حسین (ع) حاصل تلاش پژوهشگران موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث و به قلم حجت الاسلام و المسلمین محمدی ری شهری است و آنچه پرداختن به این دانش نامه را با وجود آثار فراوان دیگر در این باره ضرورى مى سازد ، عبارت است از: ۱. جایگاه امام حسین علیه السلام و حادثه عاشورا در فرهنگ شیعه ؛ ۲. ظرفیت گسترده حادثه عاشورا و امام حسین علیه السلام براى بهره برى در مسیر کمال انسانى ؛ ۳. گسترش خرافات و سوء استفاده ها از حادثه عاشورا ؛ ۴. مغفول ماندن بخش هاى دیگر زندگانى امام حسین علیه السلام و غلبه نگاه تجزیه اى به زندگانى امام علیه السلام ؛ ۵. عدم استفاده از منابع اصیل و کهن در بیشتر آثار و تألیفات منتشر شده؛ ۶. عدم بررسى زندگانى امام علیه السلام از زاویه هاى تاریخى، حدیثى، تفسیرى ، کلامى ، فقهى و... . اینها و برخى دیگر از اسباب و علل، زمینه ساز پرداختن به این پژوهش شد و اینک مى توان ادّعا کرد با جستجوى گسترده در تمامى مصادر مربوط ، اعم از منابع کهن و جدید، و نیز منظور داشتن ابعاد قرآنى، حدیثى، کلامى، فقهى، تاریخى و اجتماعى مسئله ، و نگاه تحلیلى ـ انتقادى به اطّلاعات و آگاهى هاى موجود، مجموعه اى نسبتا جامع در باره امام حسین علیه السلام سامان یافته است. این دانش نامه در 14 جلد می باشد و از پانزده بخش و قریب به شش هزار و ششصد صفحه تشکیل شده است و مرکز چاپ و نشر دارالحدیث در سال 1388 آن را منتشر ساخته است.